ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող “Բնապահպանական միասնական տեղեկատվական համակարգ-II” (SEIS-II) ծրագիրն իրականացվել է 2016-2020թթ․ Արևելյան գործընկերության վեց երկրներում՝ Հայաստանում, Ադրբեջանում, Բելառուսում, Վրաստանում, Մոլդովայում և Ուկրաինայում: Ծրագիրը ֆինանսավորվել է Եվրոպական հանձնաժողովի Հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների գլխավոր տնօրինության (DG NEAR) կողմից Եվրոպական հարևանության գործիքի (ENI) շրջանակներում:

Ծրագրի հիմնական նպատակն էր աջակցել Բնապահպանական միասնական տեղեկատվական համակարգի սկզբունքների և գործելակերպի իրականացմանը և ամրապնդել կանոնավոր հաշվետվությունների գործընթացը, ներառյալ բնապահպանական ցուցանիշների և գնահատման հաշվետվությունների մշակումը:

Ծրագիրն օգտագործել է ԵՄ անդամ երկրներում լավագույն ազգային փորձը՝ զարգացնելու Արևելյան գործընկերության երկրների բնապահպանական և վիըճակագրական մարմինների ինստիտուցիոնալ կարողությունները: Ծրագիրը զարգացրել է ինստիտուցիոնալ կարողու­թյունները շրջակա միջավայրի գնահատման և հաշվապահական հաշվառման և հաղորդակցության մեջ՝ ներդնելով փորձարկված մեթոդոլոգիաներ և գործիքներ՝ համա­պատասխան տվյալների հոսքերի հաշվետվությունները մեծացնելու համար՝ տվյալների որակի և տեղեկատվության (ցուցանիշներ և գնահատումներ) միաժամանակյա բարելավումնե­րով:

Ծրագրի հիմնական խնդիրներից մեկն էր աջակցել Հայաստանին Սևանա լճի ջրի տեղեկատվական պորտալը ազգային մակարդակով ընդլայնելու հարցում՝ բարելավելու տարածաշրջանային/միջազգային հաշվետվությունների պարտավորությունների նկատմամբ ստանձնած պարտավորությունները կատարելու իրենց կարողությունները: Ազգայինը կենտրոնացած էր առցանց տվյալների փոխանակման փորձարարական իրականացման վրա այն հաստատությունների միջև, որոնք պատասխանատու են ջրի որակի մոնիտորինգի կամ ջրային ռեսուրսների կառավարման համար:

Ծրագիրն օգտագործել է ջրի որակի երկու ցուցիչների մշակումը (C-10 և C-11)՝ որպես Եվրոպայի ջրային տեղեկատվական համակարգի Շրջակա միջավայրի վիճակի հաշվետվության ստանդարտ տվյալների բառարանների ներդրման փորձարկում: Բացի այդ, այն աջակցել է տվյալների փոխանակման արձանագրության մշակմանը և գործառնականացմանը առնչվող ազգային հաստատությունների միջև տվյալների առցանց հավաքագրման և մշակման համար EIONET և WISE փորձը որակի ստուգման և ապահովման, ինչպես նաև արդյունքների տարածման և արտացոլման, ինչպես նաև ազգային հաստատությունների և կարողություն­ների հետ կիսվել է: ազգային փորձագետներից։

Որպես SEIS-II ծրագրի հիմնական արդյունք՝ 2020թ. գործարկվել է Հայաստանի էկոպորտալի ջրային բաղադրիչը։

Հայաստանում SEIS-II Ծրագրի ձեռքբերումների մասին լրացուցիչ տեղեկությունների համար (անգլերեն լեզվով) կարող եք ներբեռնել հետևյալ ֆայլը:

Ներբեռնել

ՍԵՎԱՆԱ ԼՃԻ ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ (EU4SEVAN) ԾՐԱԳԻՐ

Պատվիրակող՝ Եվրոպական միություն և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական համագործակցության և զարգացման նախարարություն (BMZ)
Իրականացնող գործընկերներ՝ ԳՄՀԸ և ՄԱԶԾ
Հիմնական գործընկերներ՝ ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարություն, ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն
Տևողություն՝ սեպտեմբեր 2020թ. – օգոստոս 2024թ.
Բյուջե` 5 679 199 €, ԵՄ Ներդրում՝ 5 000 664 €
Իրականացման վայր՝ Գեղարքունիքի մարզ, ՀՀ

Համառոտ նկարագրություն

«Սևանա լճի շրջակա միջավայրի պահպանություն» ծրագիրը համատեղ ֆինանսավորվում է Եվրոպական Միության և Գերմանիայի դաշնային հանրապետության տնտեսական համագործակցության և զարգացման նախարարության կողմից։
Այն «ԵՄ-ը հանուն էներգաարդյունավետության և շրջակա միջավայրի» ԵՄ գործողության և ԳԴՀ ՏՀԶՆ-ի կողմից ֆինանսավորվող «ECOServe» ծրագրի մաս է կազմում։ Ծրագիրն իրականացվում է Գերմանիայի միջազգային համագործակցության ընկերության և ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի կողմից:
Ծրագրի նպատակն է աջակցել Սևանա լճի շրջակա միջավայրի պահպանությանն ուղղված գործողություններին: Սևանա լիճը քաղցրահամ ջրի պաշարներով ամենամեծ լիճն է կովկասյան տարածաշրջանում։ Լճի էկոլոգիական վիճակն ուղղակիորեն անդրադառնում է տարածաշրջանի շրջակա միջավայրի և Հայաստանի տնտեսական ներուժի վրա։
Ծրագրի հիմնական շահառուներն են Գեղարքունիքի մարզի բնակիչները:

Մարտահրավերներ

Սևանա լիճը բախվում է բնապահպանական մարտահրավերների, որոնք պայմանավորված են նրա ջրային ռեսուրսների գերշահագործմամբ: Սկսած 30-ական թվականներից Սևանա լճի ջրի ինտենսիվ և ոչ հաշվենկատ օգտագործման հետևանքով խախտվել է լճի էկոլոգիական հավասարակշռությունը՝ առաջ բերելով ջրակենսաբանական պրոցեսների և ամբողջ էկոհամակարգի խաթարում։
Վերջին տասնամյակների ընթացքում Սևանա լճի էկոլոգիական վիճակը խիստ վատթարացել է, ինչի պատճառ են հանդիսացել ջրի մակարդակի իջեցումը գերշահագործման հետևանքով, կոմունալ-կենցաղային կեղտաջրերի, թունաքիմիկատների և օրգանական նյութերի ներհոսքը լիճ օդի և լճի ջրի միջին ջերմաստիճանի բարձրացումը։ Սևանը կենսաբազմազանության զգալի կորուստ է կրել բոլոր կենսաբանական բաղադրիչներով: Ձկների պաշարները կտրուկ նվազել են՝ ազդելով էնդեմիկ տեսակների վրա: Սևանա լճի ջրի նվազագույն մակարդակը եղել է 2000թ-ին, որից հետո սկսել է աճել, սակայն ջրի որակի խնդիրները մինչ օրս հանդիսանում են մեծ մարտահրավեր:

Ծրագրի գործողությունները

Ծրագիրը հիմնվում է Սևանա լճի հիմնախնդիրների լուծմանը միտված առկա ձեռքբերումների և պլանների վրա՝ իրականացնելով գործողություններ Սևանա լճի շրջակա միջավայրի պահպանությանն ուղղված և միմյանց փոխլրացնող 5 ոլորտներում՝

• Սևանա լճի ջրահավաք ավազանի ջրի մշտադիտարկման ու կառավարման կարողությունների բարելավումը։
• Էկոհամակարգի համար բարենպաստ և ջուր խնայող հողօգտագործման ու մշակման գործողությունների իրականացման կարողությունների բարելավումը։
• Կոյուղաջրերի մաքրման, ներառյալ բնության վրա հիմնված լուծումների իրականացման կարողությունների բարելավումը։
• Սևանա լճի պահպանության վերաբերյալ իրազեկման ու տեղեկատվության հասանելիության բարձրացումը ավազանին կից համայնքների, մասնավոր հատվածի և այլ շահագրգիռ կողմերի շրջանում։
• Սևանա լճի էկոհամակարգի կառավարման բարելավումը։

Քաղաքական գործընկերներ

ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությունը հանդիսանում է ծրագրի իրականացման գործընկերը: Նախարարությունն ունի բնական ռեսուրսների պահպանության լիազորությունների լայն շրջանակ:

Ծրագրի մյուս քաղաքական գործընկերներն են ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարությունը, որը պատասխանատու է գյուղատնտեսական հատվածի համար, և ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունը, որը պատասխանատու է տեղական կառավարման և ենթակառուցվածքների համար։

Ծրագրի գործընկերներ

Գեղարքունիքի մարզպետարանը իրականացնում է կառավարության տարածքային քաղաքականությունը մարզային մակարդակով, համակարգում է գործադիր մարմինների տարածքային ծառայությունների գործունեությունը։

Ջրային կոմիտեն Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կառավարման համակարգում գործող հանրային գերատեսչություն է, որը մշակում և իրականացնում է ՀՀ կառավարության քաղաքականությունը պետական կառավարման և օգտագործման վերաբերյալ: սեփականություն հանդիսացող ջրային կառավարման համակարգեր.

Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիտորինգի կենտրոնը (ՀայՀիդրոմետ) պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունը, իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող կազմակերպություն է, որը գործում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի, «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին ՀՀ օրենքի և այլ օրենսդրական ու ենթաօրենսդրական իրավական ակտերի հիման վրա, ինչպես նաև իր կանոնադրությամբ: Կազմակերպությունը ստեղծվել է Կառավարության 2020 թվականին՝ «Շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի և տեղեկատվության կենտրոն», «Անտառային մոնիթորինգի կենտրոն» և «Հիդրոօդերևութաբանության և մթնոլորտային երևույթների վրա ակտիվ ներգործության ծառայություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների միաձուլման արդյունքում և հանդիսանում է դրանց իրավահաջորդը:

Գիտությունների ազգային ակադեմիան, մասնավորապես, Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնը և Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնը իրականացնում են Սևանա լճի մոնիտորինգ։ 2008 թվականին նախագահի հրամանագրով ստեղծված Սևանա լճի անկախ հանձնաժողովը զբաղվում է լճի հիմնախնդիրներով։ Հանձնաժողովն ունի տարեկան գործողությունների ծրագիր և հանդիսանում է միջազգային զարգացման ֆինանսական ռեսուրսների հիմնական խողովակը՝ ուղղված լիճին:

ՀՀ ՇՄՆ «Սևան ազգային պարկ» ՊՈԱԿ-ը բնական էկոհամակարգերի, լանդշաֆտային ու կենսաբանական բազմազանության, բնության ժառանգության գիտական ուսումնասիրության, պահպանության, պաշտպանության, վերականգնման, վերարտադրության, հաշվառման, գույքագրման, դիտանցի, ինչպես նաև պարկի բնական պաշարների կայուն օգտագործման ապահովումը իրականացնող պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունը:

Սևանի ավազանի համայնքներում բնակվող շահագրգիռ կողմերը, մասնավորապես փորձնական միջոցառումների իրականացման համար, ներառում են տեղական իշխանությունները և գյուղական համայնքները, տեղական ՀԿ-ները և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները, ֆերմերների և ֆերմերների ասոցիացիաները, ինչպես նաև մասնավոր հատվածը, ինչպիսիք են զբոսաշրջության օպերատորները, հյուրանոցները և ռեստորանները:

Հակիրճ տեղեկատվություն

Երկրներ. Հայաստան, Ադրբեջան, Բելառուս, Վրաստան, Մոլդովա, Ուկրաինա

Տևողություն. 2021-2024 թթ.

Բյուջե. 12,75 մլն եվրո (ԵՄ ներդրումը` 12 մլն եվրո)

Իրականացնող գործընկերներ. Ավստրիայի շրջակա միջավայրի գործակալություն (ԱՇՄԳ), Ավստրիայի զարգացման գործակալություն (ԱԶԳ), Ֆրանսիայի ջրերի միջազգային գրասենյակ (ՖՋՄԳ), Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն (ՏՀԶԿ), Միացյալ ազգերի կազմակերպության Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողով (ՄԱԿ-ի ԵՏՀ):

Նպատակները

Ծրագիրը նպատակ ունի բարելավել ԵՄ Արևելյան գործընկերության երկրներում մարդկանց բարեկեցությունը և խթանել նրանց տրանսֆորմացիան` համաձայն Եվրոպական կանաչ գործարքի և Կայուն զարգացման նպատակների (ԿԶՆ): Ծրագրի միջոցառումները խմբավորված են երկու հստակ նպատակների շուրջ.

• Աջակցել քաղցրահամ ջրային ռեսուրսների ավելի կայուն կառավարմանը ջրային ոլորտի քաղաքականությունների և կարգավորումների բարելավման միջոցով և աջակցել մարդածին գործունեության արդյունքում ջրի որակի և էկոհամակարգերի վրա բացասական ազդեցության կրճատմանը.
• Ընդլայնել և բարելավել շրջակա միջավայրի վստահելի վիճակագրության օգտագործումը գործընկեր երկրներում, ինչպես նաև ապահովել քաղաքականությանն առնչվող տվյալների առկայության բարելավումը որոշում կայացնողների և քաղաքացիների համար:

Կոնտեքստը

• Շրջակա միջավայրի կայունությունը և կլիմայի փոփոխության մարտահրավերների նկատմամբ դիմադրողականությունը, ինչպես նաև արդար և ներառական հասարակությունների խթանումը «Արևելյան գործըներությունը` 2020 թվականից հետո» օրակարգի առանցքային խնդիրներից են: Այդ ներառում է օդի և ջրի որակի բարելավման հավակնոտ նպատակներ:
• Այս օրակարգի հիմքը կհանդիսանա տնտեսական և ներդրումների հեռանկարային պլանը` նպատակ ունենալով ներգրավել 17 մլրդ եվրո ներդրումների համար: Ծրագիրը կաջակցի նման ներդրումների ավելի արագ իրականացմանը այն ծրագրերում, որոնք կրճարում են աղտոտումը:
• Ծրագիրը հանդիսանում է «Թիմ Եվրոպա» նախաձեռնության «Ջուր և զրո աղտոտում» նախաձեռնության մաս, որը նպատակ ունի անցում կատարել դեպի տոքսիկ նյութերից զերծ շրջակա միջավայր գործընկեր երկրների բոլոր քաղաքացիների համար:

Ջրային ռեսուրսների կառավարում

• Գետավազանային կառավարման պլանների մշակման առաջին ցիկլի շարունակում.
• Ջրային ոլորտի ռազմավարությունները, քաղաքականությունները և կարգավորումները ներառում են կլիմայակայուն միջոցառումներ.
• Ջուրը` առողջության համար օրակարգի իրականացման առաջընթաց.
• Ջրի մոնիթորինգի նորարարական մոտեցումների խթանում.
• Ջրային ոլորտի ռազմավարությունների և քաղաքականությունների տնտեսական հիմնավորվածության բարելավում.
• Ջրերի կառավարման բնագավառում ջրամատակարարան կազմակերպությունների, մասնավոր ոլորտի և հանրության ավելի շատ ներառում.
• Ջրերի կառավարման ազգային և միջազգային կարողությունների և համագործակցության հզորացում.
• Աջակցություն առաջնահերթ միջոցառումներին ֆինանսների մոբիլիզացիայի միջոցով:

Շրջակա միջավայրի վիճակագրություն և մատչելի տվյալներ

• Ջրի հաշվառման ընդլայնում.
• Հողերի և գյուղատնտեսության մոնիթորինգի և տվյալների բարելավում.
• Օդի և թափոնների կառավարման տվյալների և վիճակագրության բարելավում` քաղաքականության որոշումներում օգտագործման համար.
• Տվյալների մատչելիության և տվյալների հավաքագրման ու վերլուծության գործընթացում քաղաքացիների մասնակցության գործնական մեխանիզմներ.
• Տվյալների փոխանակման և համագործակցության միջազգային ցանցերի պահպանում:

Ծրագրի անունը`	01DK20038 «Հայաստանում Սևանա լճի կառավարման գիտահեն գործիքակազմի ստեղծում» (SEVAMOD2)
Կազմակերպություն/ներ	Շրջակա միջավայրի հետազոտությունների Հելմհոլց Կենտրոն, Գերմանիա ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն ՊՈԱԿ ՀՀ ՇՄՆ Հիդրոօդերևույթաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն ՊՈԱԿ EOMAP, Սիդֆորդ, Գերմանիա
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	Գերմանիայի կրթության և գիտության ֆեդերալ նախարարություն ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն (նմուշառման միջոցառումների համաֆինանսավորում)
Ժամանակահատված	2020-2023
Նկարագրություն	Նախագծի հիմնական նպատակները ներառում են. Սևանա լճի սնուցող տարրերի «բյուջեն» և սնուցող տարրերի կառավարման հայեցակարգի մաշկումը Սևանա լճի էվտրոֆացման միասնական ֆիզիկաէկոլոգիական 1D մոդելը (կենսածին տարրեր, պլանկտոն, թթվածին) Սևանա լճի ջրի որակի արբանյակային հեռազննումը Լճի կառավարման այլընտրանքային սցենարների գնահատում և ջրի որակի հիմնական սպառնալիքների բացահայտում Հայաստանում Սևանա լճի արբանյակային հեռազննման և մոդելավորման կարողությունների հզորացում
Կոնտակտային անձ	Շուշանիկ Ասմարյան Գիտական գծով փոխտնօրեն Հասցե` ք. Երևան, 0025, Աբովյան 68 Հեռ` (+374 10) 572-924, (+374 10) 572-938 Էլ-փոստ` shushanik.asmaryan@cens.am

Ծրագրի անունը`	01DK20038 «Հայաստանում Սևանա լճի կառավարման գիտահեն գործիքակազմի ստեղծում» (SEVAMOD2)
Կազմակերպություն/ներ	Շրջակա միջավայրի հետազոտությունների Հելմհոլց Կենտրոն, Գերմանիա ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն ՊՈԱԿ ՀՀ ՇՄՆ Հիդրոօդերևույթաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն ՊՈԱԿ EOMAP, Սիդֆորդ, Գերմանիա
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	Գերմանիայի կրթության և գիտության ֆեդերալ նախարարություն ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարություն (նմուշառման միջոցառումների համաֆինանսավորում)
Ժամանակահատված	2020-2023
Նկարագրություն	Նախագծի հիմնական նպատակները ներառում են. Սևանա լճի սնուցող տարրերի «բյուջեն» և սնուցող տարրերի կառավարման հայեցակարգի մաշկումը Սևանա լճի էվտրոֆացման միասնական ֆիզիկաէկոլոգիական 1D մոդելը (կենսածին տարրեր, պլանկտոն, թթվածին) Սևանա լճի ջրի որակի արբանյակային հեռազննումը Լճի կառավարման այլընտրանքային սցենարների գնահատում և ջրի որակի հիմնական սպառնալիքների բացահայտում Հայաստանում Սևանա լճի արբանյակային հեռազննման և մոդելավորման կարողությունների հզորացում
Կոնտակտային անձ	Շուշանիկ Ասմարյան Գիտական գծով փոխտնօրեն Էլ-փոստ` shushanik.asmaryan@cens.am

Ծրագրի անունը`	18RF-140 «Գերբարձր լուծաչափի տվայլների կիրառմամբ լեռնային լճերի էկոլոգիական վիճակի գնահատման հեռազննման մեթոդի մշակում» Հայ-ռուսական գիտահետազոտական նախագիծ» Հայ-ռուսական համատեղ նախագիծ
Կազմակերպություն/ներ	ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն Ռուսաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի Աշխարհագրության Ինստիտուտ, ՌԴ ՀՀ ՇՄՆ Հիդրոօդերևույթաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն ՊՈԱԿ EOMAP, Սիդֆորդ, Գերմանիա
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն, Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտե ՌԴ ֆունդամենտալ ուսումնասիրությունների հիմնադրամ
Ժամանակահատված	2018-2020
Նկարագրություն	Նախագծի հիմնական նպատակն է մշակել գերբարձր լուծաչափի (< 2մ) տվյալների կիրառմամբ լեռնային լճերի էկոլոգիական վիճակի գնահատման հեռազննման մեթոդ: Առաջադրված խնդիրները ընդգրկում են. Սևանա լճի ջրի ջերմաստիճանը և պղտորությունը բնութագրող մի շարք ցուցանիշների (կախված նյութերի ընդհանուր քանակություն և նեֆելոմետրիկ գործակից (NTU)) գնահատման համար ԱԹՍ-ից ստացված գերբարձր լուծաչափի բազմասպեկտրալ լուսանկարների պիտանելիության գնահատում: Արբանյակային նկարների (LANDSAT 8 OLI/TIRS, SENTINEL-2, Ресурс-П, Канопус-В) hեռազննման մոդել-ալգորիթմների ստուգաչափում ԱԹՍ-ից ստացված գերբարձր լուծաչափի բազմասպեկտրալ լուսանկարների վերծանման հիման վրա և Սևանա լճի ջրի որակը բնութագրող ցուցանիշների հեռազննման մոնիթորինգային համակարգի կատարելագործում: Տարածական տեղեկատվության հասանելիության ապահովման նպատակով գեոպորտալի՝ տարածական տվյալների և մետատվյալների արտածման (վիզուալիզացիայի) և պահպանման փոխանակման տեղեկատվավերլուծական հանգույցի լրամշակում` http://geoserver.cens.am
Կոնտակտային անձ	Շուշանիկ Ասմարյան Գիտական գծով փոխտնօրեն Էլ-փոստ` shushanik.asmaryan@cens.am

Ծրագրի անունը`	21T-1E145– «Սեյսմատեկտոնական ազդեցությունները Սևանա լճի ավազանի լանջային գործընթացների վրա»
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն, Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտե
Ժամանակահատված	2021-2024
Նկարագրություն	Երկրաբանական վտանգների և դրանց փոխկապակցվածության ուսումնասիրությունները համեմատաբար փոքր տարածք ունեցող Հայաստանի Հանրապետության համար, ուր առկա են մեծ խտությամբ ակտիվ երկրաբանական կառույցներ, ունեն հիմնարար նշանակություն: Մասնավորա-պես՝ արդիական է Սևանա լճի ավազանում լանջային ակտիվ գործընթացների, դրանց հնարավոր զարգացումների ուսումնասիրությունը և վտանգի գնահատումը՝ հաշվի առնելով, տեղանքի լեռնային ռելիեֆը, առկա երիտասարդ ակտիվ, սեյսմածին մեծ ներուժով խզվածքները: Լեռնային շրջաններում ուժեղ երկրաշարժերը խոշոր սողանքների և փլուզումների առաջացման ամենակարևոր պատճառներից մեկն են, ուստի կարևոր է սեյսմիկ ազդեցութան դերի հաշվառումը դրանց ձևավորման մեջ: Լանջային գործընթացների վտանգի լիարժեք գնահատումը կպահանջի նորագույն մոտեցումներով ափամերձ լանջերի ստորջրյա շարունակության, ինչպես նաև հարակից ակտիվ խզվածքների կառուցվածքային առանձնահատկությունների բացահայտում: Տարածքի խիտ բնակեցվածության և հանրապետական նշանակության ճանապարհների և երկաթգծի առկայության պայմաններում լանջային վտանգավոր գործընթացների հնարավոր զարգացումների, տարբեր երկրաբանական վտանգների միջև փոխազդեցության և գումարային վտանգի գնահատումը արդիական է:
Կոնտակտային անձ	ե.գ.դ. Արա Ավագյան Երկրադինամիկայի և վտանգավոր երկրաբանական երևույթների լաբորատորիայի վարիչ Էլ-փոստ` avagyan64@gmail.com

Ծրագրի անունը`	21T-1E147 «Միկրոբիալիթները (սևանիտներ) որպես Սևանա լճի պալեոմիջավայրի էվոլյուցիայի պահոցներ»
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	ՀՀ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն, Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտե
Ժամանակահատված	2021-2024
Նկարագրություն	Սևանա լճի ստորջրյա և ափամերձ հատվածում հայտնաբերված միկրոբիալիթները (սևանիտներ) կենսածին նստվածքային կուտակումներ են, որոնք ձևավորվել են բարենպաստ ֆիզիկա‐քիմիական պայմաններում, մետաբոլիկ տարբեր տաքսոնների՝ այդ թվում ցիանոբակտերիաների գործունեության արդյունքում: Միջավայրի կլիմայական, կենսա‐արտադրողականության, հրաբխականության և այլ տատանումներ միկրոբիալիթներում և նստվածքային նյութում կարող են գրանցվել, իսկ պահպանված բրածո մնացորդները (ծաղկափոշի, սպորներ, դիատոմներ, փափկամարմիններ և այլն) մեծ ներուժ ունեն պալեոմիջավայրի պայմանների մանրամասն վերականգնման համար: Այս կատարյալ պահոցները պետք է ուսումնասիրվեն՝ Սևանա լճի համակարգի ներկայիս վտանգված վիճակը անցյալի պայմանների հետ համեմատելու, պալեոմիջավայրի փոփոխությունները բացատրելու համար: Ափամերձ և ստորջրյա սևանիտների համեմատության համար կիրականացվեն՝ մանրամասն քարտեզագրում, պետրոգրաֆիական անալիզ, հասակագրում (14C մեթոդով), լճի քիմիական և կենսաբանական պայմանների արձանագրում (XRF անալիզ), իզոտոպային δ18O անալիզ՝ կուտակման/գոլորշիացման հարաբերակցության, δ13C անալիզ՝ լճում սննդանյութերի շրջանառության և արտադրողականության տվյալների բացահայտման համար: Դիատոմները կուսումնասիրվեն պալեո և ժամանակակից էկոլոգիական պայմանների, սպոր-ծաղկափոշիները բուսականության և կլիմայի վերականգնման համար:
Կոնտակտային անձ	ե.գ.դ. Լիլիթ Սահակյան Գիտական գծով փոխտնօրեն Էլ-փոստ` lilit.sahakyan@geology.am, lilitsahakyan@yahoo.com

Ծրագրի անունը`	Սևծովյան ավազանում շրջակա միջավայրի մոնիթորինգ Կոպերնիկուս համակարգի միջոցով – ՊՈՆՏՈՍ
Կազմակերպություն/ներ	ՀԱՀ Յակոբեան բնապահպանական կենտրոն Հելլաս hետազոտությունների և տեխնոլոգիաների կենտրոն (Հունաստան) Թրակիայի Դեմոկրիտուս համալսարանը (Հունաստան) ՀՀ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմին «Գրին Օլթերնաթիվ» հասարակական կազմակերպություն (Վրաստան) Օդեսայի Ի. Ի. Մեչնիկովի անվան ազգային համալսարան (Ուկրաինա)
Ֆինանսավորող կազմակերպություն/ներ	ԵՀԳ (Եվրոպական հարևանության գործիքի) Սևծովյան ավազանի երկրների անդրսահմանային համագործակցության 2014-2020 թթ.
Ժամանակահատված	2020-2022
Նկարագրություն	Copernicus-ի աջակցությամբ իրականացվող բնապահպանական մոնիտորինգը Սև ծովի ավազանում-PONTOS-ը 30-ամսյա ծրագիր է, որը ֆինանսավորվում է Եվրոպական Միության ENI CBC Սևծովյան ավազանի 2014-2020թթ. ծրագրի կողմից: PONTOS-ը Սև ծովի շրջակա միջավայրի մասին տեղեկատվությունը EU Copernicus Earth Observation հարթակից հասանելի է դարձնում գիտնականներին, քաղաքականություն մշակողներին, քաղաքացիներին և այլ համապատասխան շահագրգիռ կողմերին: Այն օգտագործում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաները՝ ավտոմատ կերպով Copernicus-ի արտադրանքը ստանալու համար, դրանք միավորում է ազգային կամ տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների հետ տվյալների հավաքագրման և մշակման համար, և տրամադրում է մոնիտորինգի ծառայություններ Սև ծովի և շրջակա միջավայրի համար անդրսահմանային, ստանդարտացված և միատարր եղանակով: Մշակված բնապահպանական մոնիտորինգի համակարգը փորձարկվում է Հայաստանի, Հունաստանի, Վրաստանի և Ուկրաինայի պիլոտային տեղամասերում:
Կոնտակտային անձ	Աղավնի Հարությունյան Ծրագրի ղեկավար Էլ-փոստ` a.harutyunyan@aua.am; pontos@aua.am